Atatürk’ün sosyal fabrika projesi

Atatürk’ün Sosyal Fabrika Projesi; Nazilli basma fabrikası… Atatürk’ün bu memleketin başına gelmiş en güzel şey olduğunun ispatı olan projedir Sosyal Fabrika Projesi ve bu kapsamda faaliyete geçirilen Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası… Ulu Önder’in en beğendiğim ve en anlamlı söylemlerinden biri de şudur; “her fabrika bir kaledir…” Ne kadar sade, ama ne kadar anlamlı bir söz. Her fabrika bir kaledir. Yani bir fabrika içi sadece makinelerle, techizatla, işçilerle dolu bir bina, bir mekan değildir, o binanın da ötesidir. İşte Atatürk’ün bu söylemi doğrultusunda günümüzden 80 yıl önce kale gibi fabrikalarla başlıyordu sosyal fabrika projesi. Sosyal fabrika projesinin ilk ve en güzel örneği, 1937’de Atatürk tarafından açılan nazilli sümerbank basma fabrikası’dır. Atatürk’ün kafasındaki fabrika, sadece üretim yapılan bir mekan değil, aynı zamanda “ar-ge” çalışmalarının yapıldığı bir laboratuar, eğitim verilen bir okul, her türlü sanat ve spor imkanlarına sahip bir kültür kompleksi, kısacası adeta dört dörtlük bir “yaşam alanı”, bir kampustur. Atatürk, işçilerin yüksek standartlarda, her türlü imkândan yararlandıkları bu “sosyal fabrikaları”anadolu’nun her yanına yapmayı planlıyordu. ama bu projesini yaygınlaştırmaya ömrü yetmeyecekti. Fabrika, Türk-Sovyet ortak yapımıdır. Makineler ve teçhizatların çoğu Sovyetler Birliği’nden narenciye karşılığında alınmıştır. fabrika kuruluşundaki işçi açığını kapatmak için 120 Sovyet montör ve mühendisi istihdam etmiştir. Nazilli Sümerbank basma fabrikası, sosyalist ülkeler de dâhil, dünyada görülmemiş bir “sosyal” niteliğe sahiptir. evet, fabrika kurulurken Sovyet modeli esas alınmıştır, ama genç cumhuriyetin genç mühendisleri Türk devrimine has, çok özgün bir eser ortaya çıkarmayı başarmışlardır. Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası, 1930’ların dünyasında bir benzerine daha rastlanmayacak kadar özgün bir “sosyo-kültürel” ekonomi projesidir. Nazilli Sümerbank Basma Fabrikasının bazı özellikleri; •Fabrika, balolar, danslar ve partiler düzenlemiştir. 1930’ların ortalarına kadar kadınlı erkekli hiçbir toplantıya katılmamış halk, fabrikanın organize ettiği balolar, danslar ve partilerle sosyalleşmiş, özellikle kadın ön plana çıkmaya başlamıştır. •Fabrikada sinema salonu vardır. 1937 yılında 12 bin kişinin yaşadığı bir kentte, bu fabrika bünyesinde 700 kişilik bir sinema salonu açılmıştır. İki defa memurlara, iki defa işçilere ve iki defa da ustalara olmak üzere haftada toplam altı defa film gösterilmiştir. •Fabrika halkevi kurmuştur. Fabrika “sümer halkevi” adıyla bir halkevi kurarak halkı her konuda bilinçlendirmeye çalışmıştır. •Fabrikanın korosu vardır. Fabrika çalışanları arasında bir müzik grubu oluşturulmuştur. Klasik müzik seslendiren grup Nazilli, Aydın ve Denizli’de konserler vererek “çok sesli” müziğin Anadolu’da tanınmasını sağlamıştır. Fabrikada yemek aralarında dünya klasiklerinden eserler okuyan bu koro, işçilerin Beethoven dinlemelerini sağlamıştır. Fabrikada, çalmayı bilen işçilerin kullanımlarına açık bir de piyano vardır. •Fabrikanın hamamı vardır. Fabrika bünyesinde kurulan bir hamam, hem işçilere hem de Nazilli halkına hizmet vermiştir. •Fabrikanın ressamları vardır. Fabrika bünyesindeki desinatörler belli zamanlarda fabrika dışına çıkarak Nazilli ve çevresinin güzel resimlerini yapmışlardır. Fabrika ressamlarının yaptığı bu tablolar açık arttırmalarda satılmıştır. Resim heykel sergileri de düzenleyen fabrika Nazilli’de güzel sanatların gelişmesini sağlamıştır. •Fabrikanın spor kulübü vardır. Fabrikanın bünyesinde kurulan lacivert-beyaz renkli sümer spor, futbol, basketbol, atletizm, voleybol, bisiklet, güreş, yüzme, boks branşlarında faaliyet göstermiştir. Fabrika bünyesindeki Sümer spor futbol sahası Türkiye’nin ilk “alttan ısıtmalı” futbol sahalarından biridir. •Fabrika halka bedava basma dağıtmıştır. Bir sosyal fabrika olarak tasarlanan Nazilli Sümerbank basma fabrikası, altı ayda bir halka “ıskarta basma” dağıtmıştır. •Fabrikada işçiler için bir okuma yazma kursu vardır. •Fabrikanın işçi radyosu vardır, işçi çocukları için kreşi vardır. •Fabrika işçileri için uygun kalabilecekleri lojmanlar, ayrıca bekar işçiler için “bekar işçi pansiyonları” vardır. •Fabrikada, lojmanda kalamayan işçi ve memurları şehirden fabrikaya taşımak için düzenli seferler yapan mini treni vardır. •Fabrikanın elektrik ve su santralleri vardır. Fabrika, bir dönem hem kendi elektrik ihtiyacını hem de nazilli kentinin elektrik ihtiyacını kendi bünyesindeki bir elektrik santraliyle sağlamıştır. dört kazan ve üç türbinli olan bu santral, 2500 kw gücündedir. Fabrikanın su ihtiyacını karşılamak için bir de su santrali vardır. Evet, hiç şüphesiz ki bunların tamamı vizyon sahibi bir liderin düşüncelerini hayata geçirmesinden ibaretti. ve Atatürk, Büyük Türk Milleti ile Nazilli’de bunları başardı. O fabrika yıllar boyu tıkır tıkır işledi, binlerce kişiye sadece ekmek kapısı değil, umut ve yaşam oldu. Sadece Nazilli basma fabrikası değil, ■Gemlik Suniipek Fabrikası. ■Bursa Merinos Fabrikası. ■İzmit Kağıt Fabrikası(seka) ■Ereğli Bez Fabrikası. ■Alpullu Şeker Fabrikası. ■Uşak Şeker Fabrikası. ■MKE Kırıkkale Fabrikası. ■Kırıkkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikası. ■Ankara Çimento Fabrikası. ■Eskişehir Şeker Fabrikası. ■Turhal Şeker Fabrikası. ■İzmit, Paşabahçe şişe ve cam fabrikası. ■Kayseri Bez Fabrikası. ■Keçiborlu Kükürt Fabrikası. ■Sivas Çimento Fabrikası. ■Karabük Demir Çelik Fabrikası. Gibi dev fabrikalar da Atatürk döneminde planlanmış, imalata geçmiş ve bu ülkenin hem maddi, hem manevi birer servetleri olmuşlardır. İşte yukarıdaki tüm bu fabrikalar, sadece birer beton ve makine yığını tesisler bütünü değil, aynı zamanda birer “sosyal fabrikaydı. Ve Atatürk’ün de dediği gibi, “her fabrika bir kaleydi…” Şimdi maalesef o kalelerin başka ellere geçti. Ne sosyallik kaldı, ne de fabrika.